Cem, Alevilerin topluca düzenledikleri ibadet töreninin adıdır. Cem kelime manasıyla "toplanmak" ve "birlik" anlamına gelmektedir.
Cem’de kadın erkek beraberce ibadet ederler. Dedenin duasıyla Cem başlar. Cem’de hizmetleri gören "On iki" hizmet sahibi vardır. Cem’deki duaların içeriği genellikle Ehlibeyt’e bağlılık On İki İmamlar, Hak, Muhammed, Ali sevgisine dayanır. Deyişlerde Alevi tarihini şekillendiren olayların geçtiği şiirler okunur. Bu deyişler eşliğinde kadınlı erkekli Semah dönülür. Cem’e katılanlar halka şeklinde otururlar. Ve yine Cem’e katılanlar lokmalarını beraberlerinde getirirler. Bu lokmalar ortaklaşa paylaşılır. Cem’lerdeki bazı adetler yöreden yöreye değişse de öz aynıdır.
CEM NEDIR NASIL YAPILIR?
Alevilerin; kadın, erkek, çocuk topluca katıldıkları ve dedenin önderliğinde,
bağlamalar eşliğinde nefeslerin okunduğu, duaların edildiği, semahların
dönüldüğü ibadete cem denir. Cemler, geçmişte uygun olan evlerde yapılıyordu.
Son yıllarda kentlerde cemevlerinde yapılıyor. Cemler geçmişte köylülerin
çağırılması ile Perşembe akşamları yapılırdı. Fakat kentlerde bu,
Pazar günleri öğleden sonra yapılıyor.
Cemevinde cemden sonra kesilen kurbanlar aşevinde yapılan lokmalar
ceme katılan tüm canlara verildikten sonra ibadet sona eriyor
CEM CESITLERI
İki tür cem ayini yapılır. Bunlardan birisi, her yaştan kadın erkek ve
çocukların katıldığı ve adına Birlik Cemi denilen cemler. Diğeri ise,
evli müsahipli eşlerin katıldığı Görgü Cemi'dir. Birlik cemleri yön
ile de eğitim amaçlı cemlerdir. Görgü cemleri ise yol kurallarına
müsahiplerin uymak zorunda olduğu cemlerdir. Birlik cemleri haftada
bir yapılırken,görgü cemi ise her kişi için yılda bir yapılan cemlerdir.
Orada müsahip çiftler bir yıl içinde yaptıklarından sorgulanırlar.
Yani; özlerini dar'a çekerler. Hataları var ise, görgüleri yapılır,
cezalarını çekerler ve aklanırlar.
CEM EVINDE YERLERIN ANLAMLARI
Cemevine eşikten yani kapıdan girilir. Eşiğin tam karşısında dedenin
oturduğu kısım vardır. Burası dedenin herkesi görmesi için birazcık
yüksektir. Dedenin tam önünde meydan denilen bir boşluk vardır.
Burada kapıdan gelen canlar isterlerse dedenin huzuruna geçer,
dededen dua alırlar. Ayrıca cem sırasında hizmet yapanlar bu meydan
da divana durur, dededen dua alırlar.
Birde cem sırasında semah bu meydan da dönülür.
Dede ve bağlama çalan zakirlerin oturduğu yere aynı zamanda divan
veya post da denir.
Cemevi mimarisi Alevilik'te üçler, beşler, onikiler sembollerine
göre oluşmuştur. Örneğin pencerelerin sayısı bu esaslara göre yapılır.
Cemevlerinin 12 pencereli vs. oluşu bu nedenledir.
CEM EVINDE YAPILAN 12 HIZMET
Alevi cemleri genellikle akşamları yapılır. Akşamları yaklaşık
saat 19.00 'da başlar. Bu, geç vakitlere kadar, bazen sabaha kadar sürer.
Cemi dede yönetir. Ayrıca, sükuneti sağlamak için gözcü vardır.
12 İmam Hz. Ali ile başlayıp kayıp olduğuna inanılan Mehdi ile biten
Hz. Muhammet'in ve Hz. Ali'nin soyundan olan imamlardır.
Alevi cemlerinde 12 İmama saygı anlamında cemlerdeki hizmetlerin
hepsine birden "12 hizmet" adı verilir. 12 hizmet cem ibadetinin diğer adıdır.
Bunlar:
1. Mürşit ( Dede )
2. Rehber ( Dedenin yol göstericisi )
3. Gözcü ( Cemin düzenini sağlar )
4. Çerağcı ( Aydınlanma sorumlusu )
5. Zakir ( Bağlamacı)
6. Süpürgeci ( Temizlik sorumlusu )
7. Bekçi ( Cemevinin dış güvenlikçisi )
8. Lokmacı ( Lokma sorumlusu )
9. Saka ( Cemevinde su, şerbet, dolu sunan görevli )
10. Pervaneci ( Semah hizmetçisi )
11. Peyikçi ( Haberci )
12. Meydancı ( Cemevinin hizmet görevlilerinden )
BIR CEM TORENININ ASAMALARI
Canların cemevinde toplanması bitince dede cem başlama duası okuyarak
cemi başlatır. O sırada 12 hizmetli tayin edilmiştir. Herkes görevinin başındadır.
Cem başlayınca önce dede topluluğa sohbet biçiminde bazı nasihatlarda
bulunur. Bu sohbete dileyen kişi soru veya düşünceleri ile katılır.
Düşünce alışverişi olur.
Bu kısım bitince bağlama eşliğinde nefesler başlar. Arada bağlama durur,
dede dua okur. Topluluk secde ederek dedenin duasına katılır.
Bu secde haline halka namazı da denir.
Bu olay birkaç kez tekrarlanır. Arada dedenin isteği ve ceme katılanların
gönüllü katılımı ile kadın ve erkek canlar semaha kalkarlar.
Semahlardan sonra cem erenlerinin lokması dağıtılır. Lokma dağılımından
sonra dua edilerek ceme son verilir
MURSIT-PIR-REHBER ILISKISI
Hıristiyan din adamına papaz, Musevi din adamına haham dendiği gibi
alevi din adamına da dede denir. Alevilikte dinsel hiyerarşinin başında
dedeler yer alır. Anadolu'da dede ocaklarının soy kütüklerinin
Hz. Ali'ye dek uzandığına inanılır.
Alevi toplumunda dinsel önderliği, bağlı bulundukları ocaklardaki
dedeler yaparlar. Alevilerin dünyaya gelmesinden, son yolculuğuna
dek dinsel hizmeti dede yerine getirir.
Dedelik kurumunun en üst makamına mürşitlik makamı denir.
İbadet sırasında mürşit hiyerarşik olarak dededen önce gelir.
Kendi soyunun Hz. Ali kanalı ile Hz. Muhammet'e dayandığına inanılır.
Rehber, yolun ulusu, kurucusu olarak tanınan ulu kişidir.
Hz. Ali gibi, Hacı Bektaş Veli gibi kişiliklerdir.
SEMAH NEDIR?
Semah, cem ayinlerinde 12 hizmet denilen hizmetten biridir.
Cemin ayrılmaz bir parçasıdır.
Semah, cemin belli bir aşamasında bağlama eşliğinde çalınan nefeslerle
kadın ve erkek canların birlikte pervane döndükleri ibadetin İslam dininde tasavvufu bir semah ibadetidir.
Semah, cemin ilerleyen bir kısmında dedenin işareti ile kadın ve erkek
canların birlikte döndükleri, duygunun, sevginin, aşkın dorukta olduğu bir andır.
Semah dönenler adeta kendilerinden geçercesine, olağanüstü bir şevkle,
ayrı bir dünyaya yolculuk edercesine, izleyen canları da büyüleyecek
tarzda turna kuşları gibi uçup giderler.
YORELERE GORE SEMAH
Anadolu'daki semahların çeşitliliği değişik kültürlerin semahlara şu ya da
bu tarzda yansıması sonucu oluşmuştur. Anadolu'da cem ayinlerinde ve
dönülen semahlarda biçimsel bazı farklılıklar olmasına karşın öz aynıdır.
Turnalar semahı, Kırat semahı, Erzincan semahı, Hubuyar semahı,
Kırklar semahı, Ladik semahı, Silifke semahı bunlardan bazılarıdır.